Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Świat

Monachium: w oczekiwaniu na powrót przeszłości

Mike Pence i Angela Merkel Mike Pence i Angela Merkel Michael Dalder / Forum
Tęsknota za światem opartym na znanych do tej pory zasadach wybrzmiała na tegorocznej konferencji głośniej niż pomysły na stworzenie nowych zasad. A gdy stare reguły nieuchronnie słabną, do czasu stworzenia nowych najłatwiej mają najsilniejsi.

To jest nadal najważniejsze i nadal najciekawsze z najbliższych nam międzynarodowych forów. Tylko monachijska konferencja ma status i moc przyciągania wystarczająco silną, by gromadzić przedstawicieli USA, Rosji i Chin nie tylko w jednym dniu, ale wręcz na jednej scenie, w jednym panelu. Tylko tam przyjeżdżają najważniejsi politycy i eksperci ze wszystkich kontynentów, by przez trzy dni drążyć tematy europejskie, transatlantyckie i światowe. Monachium to nie tylko wydarzenie, to instytucja – starsza od Unii Europejskiej, jaką znamy, niewiele młodsza od NATO – od 55 lat filar europejskiego porządku i stały termin w kalendarzu setek bardzo ważnych osób. Ale jak wiele elementów świata stworzonego w XX w., u schyłku drugiej dekady wieku XXI wydaje się nie nadążać za rzeczywistością. Wrażenie to było w tym roku głębsze niż wcześniej, przynajmniej – co zastrzegam – obserwując debatę z perspektywy Warszawy.

USA, Chiny, Rosja. Nowa układanka sił na świecie

Może to kwestia szoku poznawczego. Miniony tydzień w Polsce upłynął pod znakiem konferencji bliskowschodniej i kierunków polityki, jakie narzucili jej główni gracze: Stany Zjednoczone, Izrael i ich arabscy sojusznicy. Wyłoniła się z niej nowa – na razie polityczna – koalicja przeciwko Iranowi, Stany Zjednoczone otwarcie zaprezentowały się jako mocarstwo prowadzące własną politykę bez szerokiej konsultacji, Izrael i Arabowie przezwyciężyli trwające pół wieku podziały i przynajmniej na razie zawiązali taktyczny sojusz.

Niewiele z tej nowej układanki pasuje do szablonu sprzed 20 lat. Stary szablon staje się tym bardziej nieaktualny, jeśli spojrzymy na zdarzenia z większego dystansu. Kilka tygodni przed Monachium USA i Rosja wyrzuciły do kosza jeden z kluczowych traktatów rozbrojeniowych, słodki owoc zimnej wojny. Chiny weszły z impetem na światową scenę dawno temu, ale dopiero w ostatnich tygodniach doczekały się czegoś na kształt wypowiedzenia wojny – na razie wymierzonej przeciwko ich ekspansji cyfrowej. Rosja zamiast partnera stała się wrogiem Zachodu i tylko najbardziej zainteresowani innymi aspektami tego partnerstwa nie mogą od ponad dekady (liczę od wojny z Gruzją) przejrzeć na oczy. Do ładu sprzed 20 lat po prostu nie ma powrotu, chyba że odwróci się zdarzenia nieodwracalne.

Ameryka traci przywództwo na świecie

Tymczasem w Monachium niemal w każdej debacie słychać było żal za tym utraconym porządkiem. Wielostronna konsultacja, przewidywalność Ameryki, doprowadzenie do dialogu z Rosją, „business as usual” z Chinami – brzmiały jak pakiet niespełnialnych obecnie życzeń. Nawet ciepłe słowa byłego wiceprezydenta Joe Bidena o tym, że Ameryka kiedyś powróci, kiedy „to” minie, w komentarzach przyjęto z niedowierzaniem. Przemówienie Bidena było piękne, nostalgiczne, wzniosłe, chwilami wzruszające. Ale nawet kojarzony z demokratami (a na pewno niewspierający Trumpa) politolog Ian Bremmer napisał, że wiara w powrót amerykańskiego przywództwa na świecie jest mrzonką.

Powrotu do tamtych reguł nie ma, za wiele się zmieniło. A prawda jest taka, że w świecie osłabionych reguł i nadwerężonego porządku najlepiej czują się ci, którzy niezależnie od sytuacji dysponują realną siłą – nie tylko militarną. Dlatego najbardziej swobodnie na monachijskiej scenie czuli się przedstawiciele światowych potęg: USA, Chin, Rosji i Niemiec, podczas gdy reszta uczestników spotkania wyrażała głównie obawy, że świat, jaki dał im poczucie bezpieczeństwa, zdaje się znikać. Trzymajmy się tego, co znamy, bo nic innego nie mamy – to wydaje się recepta na przetrwanie. Dlatego odbiór pomysłów nowych lub tylko na nowo opakowanych zależał od tego, kto je wygłaszał. Promowana przez USA polityka z pozycji siły, przecięcie więzi Zachodu ze Wschodem – Rosją czy Chinami – nie zyskiwały poklasku, przyjmowała je konsternująca cisza. Co innego promocja europejskiej siły – miękkiej i twardej, utrzymywanie transatlantyckiej jedności, wielostronne konsultowanie kluczowych decyzji. Monachijska publiczność ma swoje gusta i są one aktorom dobrze znane. A może ci aktorzy nie znają innych ról.

Czytaj także: USA ograniczają swoją globalną rolę

Światowi liderzy mówią to samo, co zawsze

W efekcie słyszeliśmy w zasadzie powtórzenie tego, co już dobrze znamy. Od przewidywalnego scenariusza najbardziej odeszli Amerykanie. Wiceprezydent Mike Pence zapewniał, że Amerykanie nie wycofają się z Europy, ale Europa musi więcej płacić na obronę i lepiej, żeby usunęła Huawei ze swoich sieci (co ciekawe, w opisie rzeczywistości globalnej Pence nie różnił się za bardzo od Bidena). Wiceprezydent powtórzył wezwanie sprzed kilku dni z Warszawy, by Europa śladem USA opuściła porozumienie nuklearne z Iranem.

Minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow oskarżał NATO o łamanie prawa międzynarodowego i przekonywał, że ukraińscy marynarze w Cieśninie Kerczeńskiej sami są sobie winni, że zostali zatrzymani przez Rosjan. Wiceminister Dmitrij Riabkow zaprzeczał, jakoby Rosja łamała traktat INF, bo jego zdaniem robią to Amerykanie.

Delegat komunistycznej partii Chin Jiechi Yang zachęcał Europę do partnerstwa, biznesu i utrzymania wolnego handlu, ale odmawiał wejścia w wielostronny układ rozbrojeniowy – zaraz po tym, jak chwalił relacje oparte na negocjacjach.

Kanclerz Angela Merkel z jednej strony matkowała całemu światu, a z drugiej wytykała Trumpowi bezesensowne cła na niemieckie samochody produkowane w USA i broniła współpracy z Rosją poprzez Nord Stream 2. Szef NATO Jens Stoltenberg zapewniał, że od prezydenta Trumpa słyszy same miłe słowa. Niemiecki minister spraw zagranicznych Heiko Maas nawoływał, by Europa przekształciła potencjał gospodarczy w geopolityczny, a szefowa unijnej dyplomacji proponowała, by wspólnota była „dostarczycielem bezpieczeństwa at large” – cokolwiek to znaczy. Rywalizację na aplauz zdecydowanie wygrała Merkel, która po kilkudziesięciu latach u władzy czuje się na scenie jak Mick Jagger. Może już kończy karierę, ale wciąż jest uwielbiana.

Kto w Monachium wzbudził największe emocje

Najciekawsze zawsze jest jednak to, co dzieje się poza sceną. Do Monachium przyleciała rekordowo duża delegacja z USA – ok. 50 kongresmenów i senatorów. Brylowali dwaj wiceprezydenci: obecny Mike Pence i były Joe Biden. Ale tak naprawdę uwaga skupiona była na postaci numer dwa w amerykańskiej polityce, liderce demokratycznej większości w Izbie Reprezentantów Nancy Pelosi.

Organizatorom konferencji nie udało się jej przekonać do wzięcia udziału w otwartej debacie. Ale kolejka do spotkania z nią za zamkniętymi drzwiami była zapewne długa. Właśnie z takich rozmów Monachium słynie, miejsc do ich prowadzenia jest pod dostatkiem, a gospodarze umieją zadbać o to, by nikt niepowołany nie zobaczył, kto, z kim i kiedy się umawia. Można się tylko domyślać, że część rozmów z delegacją Kongresu mogła dotyczyć „świata po Trumpie” i jak do niego doprowadzić. Oczywiście inna część uwagi uczestników skupiała się też na Ivance Trump i jej mężu Jaredzie Kushnerze, a ich rozmowy zapewne dotyczyły „świata z Trumpem” i jego dziedzictwem nie tylko przez następną kadencję.

Dla tych, którzy wierzą jeszcze w powrót normalności pod rządami obecnej ekipy, budujące było wystąpienie senatora Lindseya Grahama: nie martwię się o Amerykę – jesteśmy tutaj, bo nam zależy. Graham kontynuuje rolę lidera transatlantyckiego dialogu po swoim zmarłym przyjacielu i politycznym mentorze Johnie McCainie, ale reprezentuje tę część partii republikańskiej, która już – albo tylko obecnie – nie wyznacza kierunków polityki USA.

Konferencja w Monachium oderwała się od rzeczywistości

Trudno się więc oprzeć refleksji generacyjnej. W Monachium po raz n-ty widzieliśmy te same osoby, twarze i nazwiska znane od dekad. Co prawda zasłużone i cieszące się uznaniem, nawet jeśli krytycznym, to jednak bardziej ze świata przeszłości i teraźniejszości niż przyszłości. Pół biedy, gdy są to nazwiska wciąż aktywne w polityce i z pierwszej światowej ligi – wtedy niewielka w sumie sala pęka w szwach. Ale kiedy np. miała być mowa o kontroli zbrojeń i nieproliferacji uzbrojenia, mimo że na podium zasiedli zasłużeni dla tego procesu Lakhdar Brahimi i Mary Robisnon – sala świeciła pustkami.

Konferencja monachijska szczyci się organizowaniem forum młodych liderów, ale ich rola podczas głównej debaty sprowadza się co najwyżej do zadawania pytań. Mimo podkreślania roli kobiet w dyskusji tylko jeden panel organizowany na głównej sali obrad dawał paniom przewagę głosów – ten o klimacie. W efekcie w Monachium tylko pośrednio można się dowiedzieć, co myślą o świecie pokolenia i grupy społeczne, które już teraz przejmują nad nim władzę – nawet jeśli nie zasiadając rządach, to przez swoje decyzje wyborcze, konsumenckie, biznes czy media społecznościowe. Wspomniany już Ian Bremmer napisał, że jednym z problemów oderwania monachijskiej debaty od rzeczywistości na zewnątrz jest fakt, że w Bayerisher Hof obradują głównie biali mężczyźni po sześćdziesiątce. Czy poza wąskim gronem zainteresowanych dziennikarzy i ekspertów ktoś ich jeszcze słucha?

Czytaj także: Konferencja w Monachium 2018. Bezpieczeństwo w cieniu Holokaustu

Reklama

Warte przeczytania

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama