Plan Merkel-Macron voor ruim noodfonds breekt debat EU open

Een aanbod uit Duitsland en Frankrijk – dat maar moeilijk te weigeren is. Met een voorstel voor een Europees herstelfonds van 500 miljard euro proberen Parijs en Berlijn een doorbraak te forceren in de discussie over een Europese reactie op de coronacrisis. Het gezamenlijke plan is ambitieus en zet druk op Den Haag om akkoord te gaan met giften die worden gefinancierd uit gezamenlijke Europese schuld.

In een persconferentie presenteerden Merkel en Macron maandag hun plan voor een fonds van 500 miljard, waarop de zwaarstgetroffen landen een beroep kunnen doen. „Dit is de zwaarste crisis waarvoor de Europese Unie ooit is komen te staan”, aldus Merkel. „Zo’n crisis vraagt om passende antwoorden.”

Het voorstel van Berlijn en Parijs sluit aan bij plannen die in Brussel al langer de ronde doen en waarbij geld uit de Europese meerjarenbegroting wordt gebruikt om geld op de kapitaalmarkten te lenen. Die constructie is niet nieuw, en werd eerder gebruikt in reactie op de kredietcrisis in 2008.

De schaal waarop geld geleend zal worden is nu echter vele malen groter. Cruciaal verschil is bovendien dat het opgehaalde geld in het Frans-Duitse voorstel niet als lening zal worden verstrekt, maar dat de zwaarstgetroffen lidstaten een gift uit het fonds kunnen ontvangen. De Europese Unie als geheel zal verantwoordelijk worden voor het terugbetalen van de leningen, waarbij lidstaten naar draagkracht zullen bijdragen.

‘180-graden-draai’

Hiermee kiezen de twee landen duidelijk partij in de vraag waarop de Europese discussie zich de afgelopen weken toespitste: leningen of giften? Volgens Nederland zou het door de Commissie geleende geld alleen kunnen worden doorgeleend aan lidstaten, die dat zouden moeten terugbetalen. Dat Duitsland er nu voor kiest niet de ontvangers maar het collectief voor terugbetaling verantwoordelijk te maken, is niet minder dan een „180-graden-draai”, aldus de Frankfurter Allgemeine Zeitung in een eerste commentaar.

De precieze details, zo benadrukken Merkel en Macron, moeten later nog worden uitgewerkt door de Europese Commissie. Maar wat ze voorstellen is duidelijk een nieuwe stap naar het aangaan van gemeenschappelijke Europese schuld.

Lees ook Europese Commissie mag opzet voor herstelfonds ‘coronarecessie’ maken

Eén woord wordt daarbij vakkundig vermeden: ‘eurobonds’. De discussie over dat soort gezamenlijke Europese schuldpapieren verloopt al jaren fel en het verzet is in met name Duitsland en Nederland groot. Door de gezamenlijke EU-begroting centraal te stellen en als een soort hefboom in te zetten, wordt er nu een omweg gezocht. De schuld komt bij de Commissie te liggen en wordt duidelijk afgebakend in tijdsduur en doelstelling. Merkel benadrukte maandag dat de constructie past binnen de bestaande EU-verdragen.

Dat betekent niet dat het voorstel beklonken is. Een Frans-Duits plan voor een speciale begroting voor de eurozone liep eerder stuk op verzet van onder meer Nederland. Bovendien moeten EU-lidstaten het eerst nog eens worden over de EU-begroting zelf – een discussie die al muurvast zat nog vóór het coronavirus ook maar gesignaleerd was.

Den Haag

Hoewel Den Haag wist dat er een Frans-Duits voorstel in de maak was, kende het kabinet de details volgens een woordvoerder van premier Mark Rutte niet. „Daar nemen we nu notie van.” De woordvoerder benadrukt dat Frankrijk en Duitsland niet het laatste woord hebben. „Uiteindelijk moet ook de Europese Commissie nog met een voorstel komen.” Ook zal Nederland zelf nog met „ideeën en voorstellen” komen.

Het aangekondigde eigen voorstel van de Commissie komt volgende week woensdag. Maar dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen het Frans-Duitse plan maandagmiddag vrijwel direct verwelkomde, laat zien dat het nauw met haar is afgestemd.

Alle plannen liggen op tafel tijdens een volgende topontmoeting van regeringsleiders, waarschijnlijk halverwege juni. Een akkoord moet uiteindelijk geratificeerd worden door zowel het Europees Parlement als nationale parlementen.

Inventariseren

Het lot van hun plan is nog niet beslist, maar met hun voorstel sturen Duitsland en Frankrijk de discussie besluitvaardig één kant op – en halen daarbij Nederland in. Premier Mark Rutte benadrukte onlangs na een overleg met regeringsleiders dat de Commissie nu eerst zou moeten inventariseren hoeveel geld er nodig is voor het coronaherstel. „Op een gegeven moment wordt het wel een feestcommissie op zoek naar een feest, met al dat geld.” Zonder dat onderzoek af te wachten geven Macron en Merkel hun antwoord nu alvast: 500 miljard.

Lees ook Veiligheid wordt steeds belangrijker dan vrijheid

Pikant is bovendien dat in het plan ook wordt benoemd dat een eerlijker belastingstelsel een prioriteit moet blijven binnen de EU. Namen noemen ze niet, maar de afgelopen weken kwam Nederland vanuit verschillende landen onder vuur om zijn gunstige belastingklimaat.