In deze tijden is nog een Europese club geen overbodige luxe

Het was een onalledaags gezelschap dat donderdag bijeenkwam in Praag voor de oprichting van de Europese Politieke Gemeenschap (EPG), een nieuw, door de Franse president Macron geïnitieerd overlegorgaan van leden en niet-leden van de EU. Van landen die elkaar soms in de haren vliegen, zelfs tot bloedens toe, maar als het erop aan komt, zoals nu met de ontspoorde Russische agressie, beseffen dat ze niet zonder elkaar kunnen.

Door een binnenlandse politieke crisis was de Deense regeringsleider afwezig, maar verder waren alle Europese landen vertegenwoordigd, minus Rusland en Wit-Rusland. Naast leiders van de EU schoven ook die van het VK, Noorwegen en Zwitserland aan, landen die geen lid (meer) willen zijn van de EU, maar er wel nauw mee willen samenwerken. Turkije, dat al jaren een haat-liefde-verhouding heeft met de EU, was er ook. Ook Azerbeidzjan en Armenië waren van de partij, twee landen die elkaar vorige maand nog beschoten. Evenals landen die niet langer als Ruslands achtertuin willen dienen, zoals Oekraïne, Moldavië en Georgië. „Als Moskou dit beschouwt als een samenzijn van al degenen die zich keren tegen die verschrikkelijke Russische agressie dan is dat precies het signaal wat we willen uitstralen”, zei premier Rutte in Praag.

Lees ook is signaal aan Moskou

Het initiatief is niet alleen een reactie op Rusland. Al jaren worstelt de EU met de vraag hoeveel leden er nog bij kunnen. Een te grote EU kan onbestuurbaar worden. Deze tijden van grote uitdagingen – corona, energiecrisis, financiële solidariteit, oorlog – vereisen daadkracht, en met 27 EU-landen is dat al best lastig. Het enthousiasme voor verdere uitbreiding is ook getemperd door Polen en Hongarije en de aanvallen op de rechtsstaat daar. Dat heeft de vraag opgeroepen of landen niet te snel worden toegelaten tot de EU.

EU-diplomaten benadrukken dat de EPG geen slinks alternatief is voor daadwerkelijk EU-lidmaatschap. Tijdens de openingssessie sprak niet voor niets maar één EU-leider. Diplomatiek gezien is dat begrijpelijk. Tegelijkertijd is het duidelijk dat de EU zelf een grotere geopolitieke rol moet gaan spelen, in een wereld die bol staat van de spanningen. Dat betekent ook: landen die geen EU-lid zijn en dat ook niet op afzienbare tijd zullen of willen worden, tegen de borst drukken. Toen Macron het concept eerder dit jaar lanceerde, werd er nog wat lacherig over gedaan. Was dit weer een Franse herstelpoging van vergane grandeur? Die aarzeling lijkt verdwenen. Zit de wereld wel te wachten op nóg een multilateraal overlegorgaan? De vraag is begrijpelijk, maar misschien is het antwoord wel gewoon: ja, zeker in een tijd dat overleg in het verdomhoekje zit. Op de VN-vergadering twee weken geleden bleek nog eens hoe groot de meningsverschillen in de wereld zijn, ook als het om Poetins oorlog gaat.

Lees ook maar omgang met Russen is heikel

Daar komt bij dat de EU op hernieuwde belangstelling kan rekenen nu Poetin met zijn oorlog ook andere buurlanden de stuipen op het lijf heeft gejaagd. Eerder dit jaar zette de EU de dappere stap om Oekraïne het kandidaat-lidmaatschap aan te bieden. Iedereen weet: dat gaat nog jaren duren. Hoe geef je een land in die tussentijd toch het gevoel erbij te horen? De Europese Politieke Gemeenschap is een deel van het antwoord. Een gremium dat geen EU is, maar er wel als een schil omheen zit. Vrijblijvend mag dat niet blijven. Als de EU iets moet laten zien in deze oorlog is het wel dat zij het enige geloofwaardige alternatief is voor de waanzin van de dag. Dat zal meer vergen dan sporadisch overleg.