Wat kan de Israëlische regering doen als het hooggerechtshof straks definitief buitenspel is gezet?

Tijdens een rumoerige zitting van het Israëlische parlement volgde maandagmiddag eindelijk de dramatische ontknoping van een weekeinde vol politiek spektakel en een halfjaar van straatprotest – waarbij de gematigde, seculiere helft van de Israëlische bevolking gevoelsmatig vocht voor haar voortbestaan en de religieuze, nationalistische helft grofweg vocht voor de absolute macht.

Zelfs nog tijdens het stemmen over 140 bezwaren tegen het wetsvoorstel waar dit Israëlische drama om draait, probeerde de parlementaire oppositie een compromis te bereiken met de regeringscoalitie. Tevergeefs. Het wetsvoorstel, dat met 64 stemmen vóór werd aangenomen, ontneemt het hooggerechtshof de bevoegdheid om ‘onredelijke’ regeringsbesluiten te herroepen. Waarmee deze extremistische regering voortaan in feite kan doen wat zij wil.

Hoewel de ultra-orthodoxe en extreem-rechtse regering al geruime tijd wist dat zij op deze bescheiden doch loyale meerderheid in het 120-koppige parlement kon rekenen, bleef het tot op het allerlaatste moment bijzonder spannend wat er deze maandag zou gebeuren.

Honderdduizenden Israëliërs waren de afgelopen dagen – zoals ook de voorbije dertig weken – de straat op gegaan op te demonstreren tegen het wetsvoorstel dat het land volgens de betogers van een democratie in een autocratie zou veranderen. Vanuit Tel Aviv liepen tienduizenden demonstranten dagenlang met Israëlische vlaggen naar het parlement in Jeruzalem. Zeventig kilometer, zingend in de zomerzon. Bij de Klaagmuur werden ‘noodgebeden’ georganiseerd.

De politie moest maandagochtend met waterkanonnen en kettingzagen betogers verwijderen om de toegang tot het parlement, de Knesset, vrij te maken. Winkelcentra en tankstations sloten uit protest de deuren, net als veel advocatenkantoren en honderden technologiebedrijven. De grootste banken gaven hun personeel toestemming het werk neer te leggen. De grootste vakbond dreigde met een landelijke staking als de stemming werd doorgezet.

Lees ook Protest in Tel Aviv: ‘Soms snap ik niet wat ik nog in Israël doe’

Om de druk op te voeren, verklaarden duizenden reservisten van het Israëlische leger dat zij weigerden te dienen onder een regering die het land in een dictatuur zou veranderen. Meer dan honderd voormalig kopstukken van de Israëlische veiligheidsdiensten hadden premier Benjamin Netanyahu zaterdag per open brief opgeroepen het wetsvoorstel tegen te houden, omdat het ernstige schade zou toebrengen aan Israëls leger en veiligheid.

De Israëlische president Isaac Herzog was zondag teruggekeerd van een bezoek aan de Verenigde Staten, waar zijn Amerikaanse ambtsgenoot hem duidelijk te verstaan had gegeven dat ook hij geen voorstander was van het doorzetten van de stemming. Joe Biden pleitte voor uitstel om te zoeken naar consensus. Op de valreep probeerde Herzog nog een compromis te bereiken tussen de premier en enkele oppositieleiders. Naar verluidt was de oppositie daartoe bereid, maar de coalitie niet.

Ook de coalitie zei namelijk te vechten voor democratie. Voorstanders van de wet vinden het juist ondemocratisch als rechters besluiten van een gekozen regering nietig kunnen verklaren. Zij gingen de laatste dagen ook de straat op, zij het in veel kleineren getale. Coalitiegenoten van Netanyahu hadden gedreigd het kabinet te laten vallen als hun wet niet op maandag zou worden behandeld.

Tranen

Tijdens het laatste, bijna dertig uur durende debat in de aanloop naar de stemming was een parlementslid van de gematigde partij van Nationale Eenheid, Orit Farkash Hacohen, zondag op het spreekgestoelte in tranen uitgebarsten. „Ons land staat in brand”, aldus de oud-minister van Wetenschap en Technologie. „Jullie hebben het land en de samenleving vernietigd.” Ze betichtte de regering ervan Israël te hebben veranderd van een „hightechnatie in een internationale paria”.

De oppositie probeerde de stemming zondag en maandag met uitvoerige redes weliswaar zo lang mogelijk uit te stellen, maar de tranen van de parlementariër waren echt. Net als haar argument. De waarde van de sjekel is sinds de regeringsplannen met zeker 8 procent gedaald, buitenlandse investeerders trekken zich terug. Universiteitsmedewerkers hebben zondag stakingen aangekondigd omdat ze vrezen voor het einde van internationale samenwerking en buitenlandse financiering.

Alsof het allemaal nog niet spannend genoeg was, werd de 73-jarige premier zaterdagnacht met spoed in het ziekenhuis opgenomen. Een week eerder had Netanyahu na „duizeligheid” een hartritmemonitor meegekregen, die zaterdag een verstoring constateerde. Met een pacemaker werd hij maandagochtend uit het ziekenhuis ontslagen, net op tijd voor de stemming in de Knesset. Hij oogde fit en onverstoorbaar, terwijl oppositie- en coalitieleden over en weer „schande” en „stilte” schreeuwden. Naar eigen zeggen verkeert de premier in optimale gezondheid.

Badkleding

De conditie van de samenleving heeft echter een knauw gekregen. Maandagavond worden opnieuw overal in het land grote protesten verwacht. Terwijl justitieminister Yariv Levin jubelde „dat de eerste stap is gezet in een historisch proces om de macht van de regering te herstellen” en minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir beaamde dat dit „nog maar het begin” was van de beoogde hervormingen van Israël, kondigde oppositieleider Yair Lapid aan dat hij de wet – nu dat nog kan – zou voorleggen aan het hooggerechtshof. Lapid noemde de premier „een marionet aan de touwtjes van extremisten en messianisten”.

Wat kan deze regering doen als dat hof straks definitief buitenspel is gezet? Bij de onderhandelingen over de begroting, eerder dit jaar, werd al duidelijk waar de prioriteiten liggen. De ultra-nationalisten in de regering willen meer joodse nederzettingen en meer Israëlische controle over Palestijns gebied. Internationaal wordt gevreesd voor juridische annexatie van de bezette Westelijke Jordaanoever. Dat zou het definitieve einde betekenen van de door de internationale gemeenschap gedroomde tweestatenoplossing – die overigens al lang ver buiten handbereik ligt. Voor de Palestijnen zal de nieuwe wet onherroepelijk leiden tot nog meer geweld en dagelijks leed. Het hooggerechtshof voorkwam voorheen vaak erger.

Lees ook Orthodoxen drukken stempel op Israëlische begroting

De ultra-orthodoxen willen zich liefst volledig toeleggen op het bestuderen van de Tenach, en hebben al een soort vrijbrief om niet te hoeven deelnemen aan regulier onderwijs, het leger en de arbeidsmarkt. Seculiere Israëliërs, die deze vrijstelling al langer onrechtvaardig en onbetaalbaar vinden, vrezen dat de ultra-orthodoxen straks ook willen voorkomen dat zij in badkleding op het strand kunnen liggen.

Netanyahu wordt er op zijn beurt van verdacht de macht van rechters te willen kortwieken om veroordeling wegens corruptie te ontlopen. De regering wil de rechterlijke macht verder hervormen. Op de agenda staat ook nog het aanwijzen van rechters. Dat lijkt nu nog slechts een formaliteit.

Duitsland

Maar wat Netanyahu vooral te doen staat, is het dichten van de enorme kloof in de samenleving die deze wet aan het licht heeft gebracht. Die tweedeling bestaat al veel langer, en wordt door demografische ontwikkelingen en politieke radicalisering almaar groter. Ultra-orthodoxe en ultra-nationalistische Israëliërs krijgen veel meer kinderen, en steeds meer politieke invloed. Gematigde Israëliërs voelen zich in toenemende mate gemarginaliseerd, en denken steeds vaker aan vertrek. Duitsland is tegenwoordig een populaire bestemming voor Israëliërs die willen ontkomen aan wat zij onomwonden ‘fascisme’ noemen in hun vaderland.

Misschien kan een nieuwe oorlog alle Israëliërs weer strak in het gelid achter Netanyahu krijgen, zoals in het verleden vaker is gebeurd. Aartsrivaal Hezbollah solliciteert naar een militair conflict door aanhoudend gerommel aan de noordelijke grens met Libanon. Een andere mogelijkheid is een klassieke ‘militaire operatie’ tegen Hamas in de Palestijnse Gazastrook, zoals ook al in 2009, 2012, 2014, 2018 en 2021. Iran vormt ook altijd een geschikte vijand, al durfde Netanyahu een rechtstreekse militaire confrontatie eerder nooit aan.

Maar misschien is het Israëlische leger al onherstelbaar beschadigd. Het geniet veel aanzien vanwege de algemene dienstplicht en staat wereldwijd bekend om zijn gemotiveerde militairen, die soms tot lang na hun dienstplicht als vrijwilliger inzetbaar zijn. Die reservisten zijn overigens niet overtollig. Vooral de luchtmacht leunt zwaar op reservisten, maar ook de inlichtingendiensten en de landmacht zouden het absoluut merken als reservisten niet meer op komen dagen.

„Dit zijn gevaarlijke scheuren”, schreef het militaire hoofd van het leger Herzi Halevi zondag aan zijn militairen. „Als we geen sterk en samenhangend leger zijn, als de besten niet in het leger dienen, kunnen we als land in deze regio niet blijven voortbestaan.”