Richard Thaler Ekonomi Nobel'ini hak ediyor mu?
ABD'li iktisatçı Richard H. Thaler ekonomi bilimleri alanında Nobel Ödülü aldı. 72 yaşındaki iktisatçı ekonomik kararların arkasındaki psikolojik faktörleri araştırıyor. Bazı yorumcular, nihayet tüketicilerle ilgili bir Nobel Ödülü gördüğümüze sevinirken, diğerleri Thaler'in tezlerine kuşkuyla yaklaşıyor.
Ödüle değer ama sonuna kadar düşünülmemiş
Die Welt gazetesine göre, Thaler, insanların akıldışı ekonomik kararları hakkında çok önemli önerilerde bulundu, ancak yaptığı çıkarımlar çok da yararlı değil:
“Thaler sayesinde insanın 'homo economicus' idealinden nasıl saptığını görebildik. Thaler sayesinde krizlerde ücretlerin neden değişmediğini (çünkü çalışanlar ücretlerin düşürülmesini haksızlık olarak görür) ya da yatırımcıların sürekli kaybeden hisse senetlerinin neden ellerinde tuttuklarını (çünkü elimizdeki şeylere fazladan önem atfederiz) öğrendik. En önemli mesele Thaler'in çıkarımlarımlarının analizleri kadar doğru mu olduğu. Devlet babanın ne zaman müdahale edeceğine kim karar verecek? Sınırlar nerede? Ve de asıl önemlisi: Akılcı olmayan bireylerden oluşan bir topluluğun üyelerinin tek tek olduğundan daha az akılcı olduğunu kim söylüyor ki?”
Sağaltıcı bir 'dürtücü'
La Repubblica, ödülün nihayet tüketicilerle ilgili olmasından mutlu:
“Nobel Ödülü ekonomiyi bir yıllığına gerçeklerin durduğu yere, sıradan insanların dünyasına geri döndürdü, yani borsayı ve hayatı etkileyen kararlara sadece hesap makinesiyle değil kalbimizle ve dürtülerimizle yanıt veren bizlere. Thaler nöroloji, psikoloji ve klasik iktisadi bilimler arasında gezinen araştırmaları sayesinde 'nudge' (dürtme) kuramını geliştirdi. Thaler'e göre, hedefe yönelik bir 'dürtme', tüketiciyi önceden belirlenmiş ve (ümit ediyoruz ki) erdemli bir davranışa yöneltiyor. ... 'Anarşist paternalizm'inin kitleleri manipüle etmeye yarayan bir silah olduğu suçlamalarına, Nobel'li bilimadamı şöyle yanıt veriyor: Önemli olan, davranış ekonomisinin silahlarını kimin ve nasıl devreye soktuğu.”
Homo oeconomicus'a saldırı
Polityka'ya göre, duygularının etkisinde kalmayan Homo oeconomicus kuramını gerçekle örtüşmediği için reddeden Thaler, Nobel Ödülü'nü haklı olarak kazandı:
“Thaler birinci tezinde, Homo oeconomicus'un varlığını reddediyor. Bunun üç nedeni var: Birincisi, tek bir insanın dahi bütünüyle akılcı olmadığı. ... İkincisi, insanların akılcı olması durumunda bile, değerler sisteminden kaynaklı belli 'toplumsal önceliklerin' olabileceği. ... Üçüncü olaraksa, öz denetim yetersizliği. Bir kişi tasarrufun bir erdem olduğunu düşünebilir, ama hemen şimdi tüketmek istediği için tasarruf yapamaz. Oysa Homo oeconomicus böyle mi davranır? Hayır. ... Chicago'lu Richard Thaler, Homo oeconomicus'a ağır bir darbe vurduğu için 2017 Nobel Ödülü'nü haketti ve aldı.”